ابتدای سال ۹۹ بود که مردم شمال سیستان و بلوچستان به واسطه بارندگی‌های ماه‌های پایانی سال ۹۸ و فروردین و اردیبهشت سال جاری و جاری شدن رودخانه‌های فصلی و البته ورود آب از هیرمند، به جان گرفتن دوباره دریاچه «هامون» امیدوار شدند، اما متأسفانه به دلیل عدم ورود حق آبه دریاچه هامون از سوی کشور افغانستان این امید خیلی سریع‌تر از آن چیزی که مردم فکرش را می‌کردند به نگرانی تبدیل شد.
حق آبه دریاچه هامون از هیرمند، به دادخواست حقوقی ایران از آب رودخانه هیرمند در شمال سیستان و بلوچستان اشاره دارد، این رودخانه درگذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بوده است. جدایی افغانستان از خاک ایران در سال ۱۸۵۷ میلادی به موجب معاهده پاریس و امتناع گسترده حاکمیت افغانستان از جاری ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مسئله حق آبه رودخانه هیرمند را به یکی از مسائل مهم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دو کشور مبدل ساخت. تا اینکه در سال ۱۳۵۱ قراردادی بین دو دولت در کابل به امضا رسید و قرار شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب سهم هامون باشد.
اما علی رغم انعقاد قرارداد حق آبه هیرمند، از اواخر دهه ۱۳۷۰ و همزمان با کاهش نزولات جوی و حاکم شدن شرایط خشکسالی بر سیستان و بلوچستان، میزان ورودی آب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون مرتبا کاهش یافت و متأسفانه کشور افغانستان نسبت به ایران بدعهدی کرد و روی رودخانه هیرمند به احداث سد «کمال خان» در ۱۰۰ کیلومتری مرز ایران اقدام کرد و پس از آن و طی ۴۰ سال بیش از ۱۰۰ سد روی رودخانه هیرمند ساخته شد و حالا نبیش از ۲۰ سال است که به دلیل کاهش نزولات جوی و بارندگی ورود آب هیرمند به ایران کاهش پیدا کرده و در حال حاضر شاهد خشک شدن ۱۰۰ درصدی تالاب هامون هستیم.
شمال سیستان و بلوچستان سرزمین اساطیر نقش مهمی در پیدایش، شکل گیری و توسعه فرهنگ و تمدن در دنیای باستان داشته است. این نقش در خاورمیانه و فلات ایران بیشتر ایفا شده، به طوری که شواهد باستانی کنونی بهترین مصداق برای این ادعا می‌تواند، باشد.
از همین رو این روزها بسیاری از مردم و فعالین فضای مجازی در استان سیستان و بلوچستان از تکمیل سد «کمال خان» در خاک افغانستان و تغییر مسیر آب ورودی از طریق رودخانه هیرمند به ایران بسیار نگران هستند و خواستار پیگیری و ورود مؤثر وزارت امور خارجه به این موضوع حیاتی هستند.
مجتبی خوش خلق یکی از خبرنگاران منطقه شمالی استان اظهار داشت: مدتی است که فیلم‌هایی در فضای مجازی از تکمیل بند «کمال خان» در خاک افغانستان و همچنین تغییر مسیر آب رودخانه هیرمند دست به دست می‌شود که موجب بروز نگرانی‌های زیادی برای مردم این منطقه شده است.
وی افزود: همچنین متأسفانه در پاییز و زمستان امسال تاکنون شاهد بارندگی قابل ملاحظه‌ای هم در استان سیستان و بلوچستان نبوده‌ایم که موجب افزایش نگرانی‌ها در خصوص تشدید خشکسالی در این منطقه استراتژیک کشور شده است.
خوش خلق ادامه داد: با وجود همه این موارد متأسفانه هیچیک از مسئولان محلی و کشوری در خصوص پیگیری موضوع حق آبه هامون اظهار نظر روشنی نکرده‌اند و ظاهراً همه منتظر نابودی کامل قسمت شمالی سیستان و بلوچستان هستند.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر آب شهرستان زاهدان هم از طریق چاه نیمه‌ها و رودخانه هیرمند تأمین می‌شود، تصریح کرد: در صورت عدم پیگیری حق آبه هیرمند از مسئولان وزارت امور خارجه قطعاً در آینده‌ای نه چندان دور شاهد بروز مشکلات عدیده ای در شمال استان سیستان و بلوچستان خواهیم بود و دیگر مردم این منطقه آب شرب هم نخواهند داشت.
این خبرنگار گفت: البته در سال گذشته هم اگر آبی از سمت افغانستان وارد کشور شد به دلیل ریزش نزولات آسمانی و عدم کنترل آن در آن سوی مرز بود و گرنه حق آبه باید در تمام طول سال و به صورت منظم رهاسازی شود که متأسفانه تاکنون این مهم محقق نشده است.
وی با تاکید بر اینکه موضوع حق آبه هامون باید از طریق وزارت امور خارجه پیگیری شود، بیان کرد: متأسفانه تاکنون به هیچ عنوان شاهد پیگیری و یا اظهار نظری از سوی مسئولان امور خارجه در این خصوص نبوده‌ایم و ظاهراً موضوع حق آبه هامون جزو اولویت‌های وزارت امور خارجه نیست.
حسینعلی شهریاری نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: متأسفانه میزان توجه مسئولان دولتی به استان سیستان و بلوچستان از آخر به اول است در حالی که با توجه به محرومیت‌های تاریخی این استان باید در صدر لیست خدمات قرار داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه دولت افغانستان درصدد تغییر مسیر رود هیرمند است، افزود: با این اقدام آب کمتری وارد منطقه می‌شود و اگر دولت محترم این موضوع را پیگیری نکند معلوم نیست چه اتفاقی برای تأمین آب استان سیستان و بلوچستان از طریق رود هیرمند می‌افتد.
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با بیان اینکه دریاچه هامون بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور محسوب می‌شود، تصریح کرد: دریاچه هامون در طول تاریخ موجب رونق زندگی در اطراف خود بوده است اما با خشک شدن آن تعدادی از مردم این منطقه مجبور به مهاجرت شدند.
وی با اشاره به اینکه در سال ۹۴ از وزیر امور خارجه در خصوص پیگیری حق آبه هامون طرح سوال کرده است، گفت: در آن زمان آقای ظریف قول پیگیری این موضوع را دادند ولی با وجود اینکه ۵ سال از آن روز می‌گذرد هنوز هیچ اتفاقی در این زمینه نیفتاده و اوضاع مردم شمال سیستان و بلوچستان هم روز به روز بدتر می‌شود.
شهریاری بیان کرد: از وزیر محترم امور خارجه می‌خواهیم تا موضوع حق آبه هامون و همچنین معاهده‌ای که میان ایران و افغانستان برای این موضوع وجود دارد را به صورت جدی پیگیری کند.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه در دولت‌های گذشته هم موضوع حق آبه هامون به صورت جدی پیگیری نشده است، ادامه داد: خشکسالی باعث شده که بادهای ۱۲۰ روزه به دلیل خشکی دریاچه هامون به طوفان شن ۲۰۰ روزه تبدیل شود و زندگی مردم این منطقه را سخت‌تر از گذشته کند.
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با اشاره به اینکه طی این سال‌ها بسیاری از روستاهای منطقه شمالی این استان زیر شن مدفون شده‌اند، تصریح کرد: چندی پیش و در بررسی سازمان جهانی بهداشت، شهر زابل با میانگین آلایندگی ۲۷۱ میکروگرم بر مترمکعب در سال به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان انتخاب شده است.
خشکسالی باعث شده که بادهای ۱۲۰ روزه به دلیل خشکی دریاچه هامون به طوفان شن ۲۰۰ روزه تبدیل شود و زندگی مردم این منطقه را سخت‌تر از گذشته کند.
این اظهارات در حالی از سوی مردم استان سیستان و بلوچستان مطرح می‌شود که با یک جستجوی کوتاه در فضای اینترنت به خوبی متوجه می‌شویم که موضوع مذاکره با دولت افغانستان و پیگیری حق آبه هامون به هیچ عنوان جزو اولویت‌های وزارت امور خارجه نیست و به نظر می‌رسد مسئولان این وزارت خانه و به خصوص وزیر محترم امور خارجه به کلی مردم محروم استان سیستان و بلوچستان را فراموش کرده‌اند.
البته با مطالعه میزان آب ورودی هیرمند در سال‌های مختلف به این نتیجه می رسیم که به هیچ عنوان نمی‌توان در این منطقه به اقتصاد متکی به این آب امیدوار بود زیرا در ۳۰ سال گذشته هیرمند ۹ بار با خشکسالی کامل مواجه شده است از همین رو نتیجه این پیامدها مسئولان را ملزم می‌کند تا نسبت به برنامه ریزی تغییر الگوی کشت و اشتغال و مذاکره با دولت افغانستان پیرامون حق آبه ایران و حفظ چاه نیمه‌ها برای تأمین آب شرب حداقلی مردمان این منطقه اقدام عاجل به عمل آورند تا ماندگاری بیش از ۴۰۰ هزار نفر از جمعیت سیستان با وجود همه مشکلات در این منطقه استراتژیک کشور کمی سهل تر شود.