انجمن‌های داوطلبانه شهروندان در طول تاریخ وجود داشته‌اند و سازمانهای غیردولتی اغلب به همین منوال که امروزه به ویژه در سطح بین‌الملل دیده می‌شوند در ۲ قرن اخیر توسعه یافته‌اند در ایران نیز از گذشته‌های دور مساجد، تکایا، هیات‌های مذهبی، زورخانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها نقش نهادهای غیردولتی سنتی را داشتند که می‌توان آنها را جزو نخستین سازمانهای مردم نهاد در کشورمان دانست.
بعد از آن سازمانهای سنتی و قدیمی که در بافت زندگی ایرانیان وجود داشت کم‌کم صندوق‌های قرض‌الحسنه، خیریه‌ها، انجمن‌های اسلامی و حتی دوره‌های فارغ‌التحصیلی در دوران بعدتر و سپس اتحادیه‌ها، اصناف و نظام‌های صنفی و مهندسی و غیره، شکل‌های جدیدتر سازمانهای مردم نهاد در کشورمان شد.
ایرانی‌ها به سازمان مردم نهاد «سَمَن» یا تشکل غیردولتی می‌گویند که در جامعترین تعریفی که آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی از آن ارائه کرده، آمده است: «سازمان غیردولتی به تشکل‌هایی اطلاق می‌شود که توسط گروهی از اشخاص حقیقی یا حقوقی غیردولتی به صورت داوطلبانه با رعایت مقررات مربوطه تأسیس شده و دارای اهداف غیرانتفاعی و غیرسیاسی است موضوع فعالیت سازمان مشتمل بریکی از موارد علمی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، هنری، نیکوکاری و امورخیریه، بشردوستانه، امور زنان، آسیب‌دیدگان اجتماعی، حمایتی، بهداشت و درمان، توانبخشی، محیط زیست، عمران و آبادانی و نظایر آن، یا مجموعه‌ای از آنها خواهد بود»
در شرایط کنونی تحقق اهداف دولت در زمینه توسعه از نظر اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بدون مشارکت و همیاری آحاد جامعه بوجود نخواهد آمد سازمانهای غیردولتی زاییده یک چنین نیازی برای مشارکت جامعه و دولت است این سازمانها از طریق همکاری مردمان با هم و با دولت و بخش خصوصی در بسیاری از زمینه‌ها بسترساز توسعه و رشد جامعه هستند.
سیستان و بلوچستان با وجود همه محرومیت‌هایش در زمینه سازمانهای مردم نهاد فعالیتهای جدی داشته فعالیت‌هایی که تعداد این سازمانها را در این استان به ۴۳۰ مورد رسانده است.
ابوذر کوثری معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان گفت: ۴۳۰ سازمان مردم نهاد در استان فعالند که از این تعداد ۱۱۷ سازمان از استانداری، ۲۰۰ مورد از اداره ورزش و جوانان، ۱۰۷ مورد از بهزیستی و ۶ مورد از نیروی انتظامی مجوز فعالیت دارند.
وی با بیان اینکه از ۱۱۷ سازمان مردم نهاد دارای مجوز از استانداری ۶۵ مجوز در سال‌های اخیر صادر شده است افزود: به زبان ساده‌تر عملکردی که حزب در حوزه سیاسی دارد به نوعی تشکل‌های مردم نهاد در حوزه اجتماعی دارند این تشکل‌ها به نوعی مشارکت اجتماعی را در قالب ضوابط قانونی انسجام می‌دهند و به عبارتی این فعالیت متشکل و قاعده‌مند هم به خود دولت در حوزه‌های اجتماعی کمک و هم اینکه برای این مشارکت اجتماعی مردم متناسب با نیازهای توسعه‌ای جامعه بستر را آماده می‌کنند.
وی ادامه داد: بنابراین در این چارچوب، قاعده‌مند کردن فعالیتهای اجتماعی در قالب «ان جی او»ها یکی از اولویت‌های ما بوده و یکی از برنامه‌هایمان را در حوزه اجتماعی متمرکز بر این موضوع کردیم که این تشکل ها را ساماندهی کنیم از اینرو در قالب اعطای مجوزها سعی شده مشارکت اجتماعی مردم تسهیل و روان شود.
کوثری خاطرنشان کرد: هدف دیگر ما علاوه بر قاعده‌مند کردن تشکل‌های مردم نهاد این بوده که این تشکل‌ها را به سمت تخصص محوری ببریم، در واقع اعطای مجوزها و سمت و سوی آن را به حوزه‌های تخصصی بردیم تا مخصوص خود فعالیت کنند چون این مهم بسیار ضروری است از این جهت که مثلا در یک حوزه خاص پنج تشکل داشته باشیم و در حوزه‌ای دیگر اصلا تشکلی نداشته باشیم.
وی ادامه داد: یکی از آسیب‌های ما در حوزه فعالیت سازمانهای مردم نهاد، فعالیت همه شمول بودن آن‌هاست یعنی در همه مسائل و موضوعات دست دارد بنابراین یکی از اهداف در اعطای مجوزها حوزه بندی و هدایت آنها به فعالیت در یک موضوع محدود است.
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان اظهارداشت: سمن ها برای اجرای برنامه های خود و همفکری، هم اندیشی و تبادل تجارب نیاز به مکانی مناسب داشتند که به همین منظور خانه سمن ها ۲ سال پیش در استان شکل گرفت که نشان دهنده توجه مسوولان به تقویت سمن ها است.
وی خاطرنشان کرد: راه اندازی خانه سمن‌ها با هدف سروسامان دادن به تفرق این نهادها در سیستان و بلوچستان و رسیدن به یک اجماع خوب برای برون داد برنامه ریزی تخصصی انجام شد.
کوثری گفت: خانه سمن‌ها فرصت خیلی خوبی را به وجود آورد تا سمن‌های دارای مجوز از کمک سازمانهای مردم نهاد ملی در حوزه‌های مختلف بهره بگیرند که در این راستا فعالیتهای خیلی خوبی هم در موارد مختلف داشته‌اند.
وی بیان کرد: براساس آیین نامه جدید ابلاغ شده نخستین انتخابات تعیین نمایندگان تشکل‌های مردم نهاد در آبان ۹۸ برگزار و هیات رییسه آن تشکیل شد.
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان تصریح کرد: از کارهای خوبی که در نتیجه تلاش تشکل‌ها و خیران انجام شده و مردم خدمات این نهادها را احساس کردند در بحران‌های رخ داده در۲ سال اخیر در این استان بود بطوریکه در سیل سال ۹۸ ان جی اوها فعالیتها و کمک‌های بسیار خوبی کردند و حاصل آن سرازیر شدن سیل عظیم کمک‌های مردمی به استان بود.
وی اظهارداشت: فضاسازی خیلی خوبی که انجام شد موجب جلب توجه ملی به سیستان و بلوچستان و ایجاد فضای همدلی و به نوعی پیوند عاطفی، تفاهم و وحدت بین مردم استان با مردم سایر مناطق کشورمان بود که خود اثرات اجتماعی خیلی خوبی ایجاد کرد.
کوثری گفت: در موضوع کرونا نیز نقش تشکل‌های مردم نهاد برجسته بود و توانستند هم خودشان بطور مستقیم کمک کنند و هم کمک‌های زیادی را از سایر مناطق کشور جلب و با حساس کردن اذهان عمومی، کمک بخش‌های دولتی را نیز جلب کنند.
وی افزود: در حوزه فعالیتهای آموزشی نیز این تشکل‌ها نقش بسیار پررنگی در قالب مدرسه‌سازی و کلاس‌های درس داشتند.
وی با بیان اینکه خیران و سازمانهای مردم نهاد در حوزه بهداشت و درمان، مراکز درمانی متعدد را چه به صورت مستقل و یا مشارکتی تاسیس کردند اظهارداشت: براساس ارزیابی انجام شده از شیوه عملکرد موسسه ها و خیران، متفرق بودن آنها به خوبی مشهود بود بطوریکه هر یک به صورت متفرق در حوزه کاری خودشان خدماتی را ارائه می دادند که این فعالیتهای متفرقه نتیجه بخش نبود و این نهادها را به اهداف خود نمی رساند و افرادی هم که در قالب این موسسه ها قصد کمک به استان را داشتند چون این تفرق را می دیدند احتمال داده می شد که برای تداوم کمک رسانی ترغیب نشوند.
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان ادامه داد: برای ساماندهی و ترغیب بیشتر خیران و موسسه ها به کمک رسانی به مردم منطقه با رایزنی‌ها و پیگیریهای انجام شده و همت تعدادی از افراد دلسوز یک تشکل خوبی با عنوان هاسب(همدلان آینده‌نگر استان سیستان و بلوچستان) با حضور و عضویت بیش از ۱۲۴ تشکل مردم نهاد و موسسه خیریه استانی و ملی تشکیل شد.
وی تصریح کرد: مهمترین هدف این تشکل نیز حوزه بندی برای سازمانهای خیریه و مردم نهاد بود به عنوان مثال در حوزه کرونا خیران و سازمانهایی که در این بخش تخصص دارند به کار گرفته شدند زیرا می‌دانند از مسیر این تشکل چگونه کمک کنند و این کمک‌ها در چه مناطقی استفاده شود.
کوثری ادامه داد: هاسب در سایر حوزه‌ها نیز به همین صورت و با اولویت‌بندی و دسته‌بندی نیازها به ساماندهی، جذب و توزیع کمک‌ها در استان می‌پردازد.
تا چند سال پیش که هنوز نقش تشکل‌ها و سازمانهای مردم‌نهاد به‌شکل امروزی پررنگ نبود تقریبا تمام طرح‌های توسعه‌ای و تصمیماتی که در این جهت گرفته می شد بدون مشارکت مردم و یا با مشارکت حداقلی آنان اجرا می‌شد بدین ترتیب این برنامه‌ها از ظرفیت‌های مهم نیروی انسانی تهی و ایده‌ها و خلاقیت‌های مردم عملا در مقوله توسعه مد نظر قرار نمی گرفت.
اما هم اینک اکثر کارشناسان به این موضوع اعتقاد دارند که یکی ازعوامل کلیدی در توسعه هر کشوری سازمانهای مردم نهاد هستند و این توسعه برای تحقق اهدف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیاز به فعالیت این سازمانها در کنار دولت دارد تا منبع نوآوری، تجربه کردن و آزمودن رویکردهای نوین در قبال مفهوم توسعه در جامعه باشد.