سد مخزنی کهیر شهرستان کنارک در جنوب بلوچستان به منظور تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت محدوده بخش کهیر سواحل مکران پس از گذشت ۱۳ سال در حال آبگیری شده و با پرداخت ۹۰۰ میلیارد تومان دیگر تا پایان سالجاری تکمیل و آماده بهره برداری می شود.
ساختن سد در مناطق گوناگون کشورمان با اهداف مختلفی انجام می شود مثل مهار سیلاب‌ها، ذخیره آب‌های سطحی برای تامین آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعت در کنار آن تولید برق و برخی مواقع ایجاد محیطی تفریحی از مهمترین آن‌هاست.
در سیستان و بلوچستان هم ساختن سد از انگیزه‌های مختلفی تبعیت می‌کند و بعد از پیروزی انقلاب تا حالا هم سدهای مختلفی مثل آشار، بزمان، پیشین، خیرآباد، مهران، ماشکید، شهری کور، گشت، شی کلک، ساخته شده و یا در دست ساخت است اما در این گزارش از سد کهیر می گوییم.
سد مخزنی کهیر به منظور بهره برداری از منابع آب حوضه آبریز رودخانه کهیر در جنوب استان سیستان و بلوچستان، مطالعات مرحله دوم احداث سد بر روی رودخانه مزبور از سال ۱۳۷۹ آغاز و نهایتا در سال ۱۳۸۸ به تصویب کمیتە تخصصی ویژه سدهای وزارت نیرو رسید.
رودخانه کهیر از ارتفاعات شهرستان‌های نیکشهر و لاشار سرچشمه می‌گیرد و از رودهای مهم و از منابع استراتژیک آب این منطقه به شمار می رود که به دلیل سیلابی و فصلی بودن آن، قسمت بزرگی از آورد سالانه ۱۸۲ میلیون متر مکعبی آن که آب شیرین با کیفیت بسیار مناسب و با EC (درجه الکترونیکی آب) کمتر از ۷۰۰ است، در قالب سیلاب‌هایی مهیب، در فاصله ۲۰ کیلومتری پایین دست سد کهیر و تنها چند ساعت پس از عبور از محدوده سد، به آب‌های شور دریای مکران می پیوندد.
مشخصات سد مخزنی کهیر
نوع سد بتن غلتکی CMD-FSHD، ارتفاع سد ۵۴ متر، طول تاج سد ۳۸۲ متر، عرض تاج سد پنج متر، حجم بتن ریزی سد ۷۷۰ هزار متر مکعب، طول سریز ۱۲۲ متر، نوع سرریز آزاد و بدون دریچه، سطح دریاچه در تراز نرمال ۲۳ کیلو متر مربع، طول دریاچه ۲۱ کیلومتر، حجم اولیه مخزن در تراز نرمال ۳۴۳ میلیون متر مکعب، ظرفیت آبگیری پنج متر مکعب در ثانیه، دوره بازگشت و دبی پیک سیل طراحی ۲ هزار ساله با دبی ۱۵ هزار، دوره بازگشت و دبی پیک سیل آزمون ایمنی بیش از ۱۰ هزار ساله با دبی ۲۴ هزار و پتانسیل سطح زیر کشت آن بیش از پنج هزار هکتار است.
مشخصات سد زینچه
موقعیت این سد خاکی در همجوار سد مخزنی کهیر و در منتهی الیه شرق و شمال شرقی مخزن دشت سیلابی وجود دارد که رقوم ماکزیمم زمین طبیعی ۴۸ متر بوده و ناگزیر برای افزایش حجم مخزن و جلوگیری از عبور آب از معبر طبیعی مذکور، احداث سدخاکی (سد زینچه) در این محل با مشخصات زیر ضرورت می یاید.
نوع این سد خاکی همگن با رویۀ آب بند، ارتفاع سد ۲۱ متر، طول تاج قسمت اصلی یک هزار و ۵۶۰ متر، عرض تاج هشت متر، تراز بستر ۴۷ متر از سطح دریا، تراز تاج ۶۸ متر از سطح دریا، تراز نرمال ۵۸ متر از سطح دریا، حجم خاکریزی یک میلیون و ۶۷۶ مترمکعب است.
توسعه کشاورزی و تامین آب صنعت و آشامیدنی با افتتاح سد کهیر
معاون اجرایی پروژه سد کهیر کنارک در گفت و گو با هاتف سیستان و بلوچستان اظهار داشت: حوضه آبریز رودخانه کهیر در محل سد، حدود چهار هزار و ۵۹۶ کیلومترمربع وسعت دارد، متوسط بارندگی سالانه برای حوضه آبریز رودخانه کهیر حدود ۱۶۶ میلیمتر و میانگین آبدهی درازمدت سالانه در محل سد مخزنی به میزان ۱۸۲ میلیون متر مکعب در سال برآورد شده است.
نریمان رضایی با اشاره به اینکه تاکنون ۷۰۵ میلیارد تومان برای ساخت سد کهیر هزینه شده است، افزود: بر اساس نتایج مطالعات، ساخت سد کهیر از نوع بتنی غلتکی از نوع CMD به عنوان اولین سد از این خانواده در ایران به ارتفاع حدود ۵۵ متر در دستور کار قرار گرفته و از سال ۱۳۸۹ عملیات اجرایی آن آغاز شد.
وی ادامه داد: علاوه بر سد بتنی اصلی، در شمال شرقی محل سد اصلی، یک سد خاکی با نام زینچه به طول یک‌هزار و ۵۰۰ متر و ارتفاع ۲۳ متر و حجم خاکریزی حدود ۱.۵ میلیون متر مکعب نیز طراحی و اجرا شده است.
وی گفت: اهداف اصلی ساخت سدکهیر بر اساس آخرین مجوز تخصیص آب وزارت نیرو و بنا به تصمیم معاون وزیر در امور آب و آبفا تامین آب با مجوز تخصیص ۶۴ میلیون و ۸۰۰ هزار مترمکعب در سال برای ۳.۸ میلیون متر مکعب در سال جهت تامین آب شرب روستاهای محدوده سد کهیر، تخصیص ۲۵ میلیون متر مکعب در سال جهت تامین آب صنعت، ۱۰ میلیون متر مکعب در سال جهت تامین نیاز کشاورزی، ۲۶ میلیون متر مکعب در سال جهت تامین نیاز محیط زیست و پایداری جریان در پایین دست سد است.
وی گفت: ۷۰۵ میلیارد تومان تاکنون برای ساخت سد کهیر هزینه شده است و برای تکمیل آن ۹۰۰ میلیارد تومان دیگر نیاز است و براساس برنامه زمان بندی تا پایان سالجاری (۱۴۰۲) تکمیل و آماده افتتاح می شود.
اشتغالزایی پروژه سد کهیر
معاون اجرایی پروژه سد کهیر کنارک ادامه داد: پروژه سد کهیر در دوران ساخت حدود ۷۰۰ نفر بصورت مستقیم و به همین میزان بصورت غیرمستقیم در این طرح اشتغالزایی صورت گرفته است.
رضایی گفت: مجموع اشتغال حاصل از توسعه کشاورزی و صنایع و گردشگری در حدود یک هزار و ۷۰۰ نفر به صورت مستقیم و حدود ۸۰۰ نفر به صورت غیر مستقیم برآورد می شود.
شبکه آب شرب بخش کهیر
وی با بیان اینکه تخصیص آب شرب سد کهیر شامل طرح آبرسانی به مجتمع ۵۵ روستایی زیر مجموعه سد کهیر در شهرستان کنارک است، خاطرنشان کرد: جمعیت روستاهای مورد نظر برای سال مقصد طرح یعنی سال ۱۴۲۵ حدود ۶۵ هزار و ۲۰۰ نفر و متوسط آب مورد نیاز آنها ۱۲۶ لیتر در ثانیه است.
وی گفت: با اعمال ضریب حداکثر روزانه به مقدار ۱.۵ حداکثر دبی لحظه‌ای ۱۸۹ لیتر در ثانیه به دست می‌آید که با در نظر گرفتن افت تصفیه خانه ۱۹۵ لیتر در ثانیه برآورد شده است.
شبکه آبیاری و زهکشی کهیر
معاون اجرایی پروژه سد کهیر کنارک تصریح کرد: با توجه به میزان تخصیص منابع آب و آب مورد نیاز الگوی کشت مصوب، اراضی خالص تحت پوشش شبکه آبیاری و زهکشی معادل ۱۰ هزار و ۲۳ هکتار حاصل می شود که از این میزان ۹۲۲ هکتار (۹۶ درصد مساحت) اختصاص به اراضی زراعی و تحت پوشش سیستم آبیاری با لوله‌های دریچه دار (آبیاری کم فشار) و ۲۰۳ هکتار (۴ درصد) تحت پوشش آبیاری باغات است.
سد کهیر بزرگترین سد مخزنی سیستان و بلوچستان است
فرماندار کنارک نیز به خبرنگار هاتف سیستان و بلوچستان اظهار داشت: با توجه به کمبود و تنش شدید آبی در منطقه، تنظیم و جمع آوری این آب‌ها برای تامین مصارف شرب، صنعت و کشاورزی منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است.
عبدالغفور حوت افزود: احداث سد کهیر با حجم مخزن ۳۴۳ میلیون مترمکعب بعنوان بزرگترین سد مخزنی استان سیستان و بلوچستان، در مجموع تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مهمی در جنوب استان سیستان و بلوچستان و سواحل مکران در پی خواهد داشت.
وی بیان کرد: توسعه صنعت و تجارت و امکان تامین آب شرب سواحل کنارک از طریق کاهش تخصیص صنعت، خروج روستاهای بخش کهیر از بحران کنونی آب برای مصارف شرب و بهداشت، رفع بحران تامین آب کشاورزی منطقه خصوصا در سال‌های خشک، ایجاد اشتغال و محرومیت زدایی از طریق توسعه صنعت و کشاورزی منطقه، کنترل سیلاب‌ها و اثرات تخریبی ناشی از آن، امکان توسعه صنعت توریسم و گردشگری و بهبود وضعیت بهداشتی منطقه از طریق تامین آب شرب سالم از اهداف ساخت سد کهیر است.
وی گفت: سد کهیر در صورت بهره‌برداری کامل در آینده نیازهای آب آشامیدنی، صنعتی و کشاورزی منطقه را تامین خواهد کرد.
فرماندار کنارک ادامه داد: ایجاد سازه‌های بزرگ آبی به نمادی از توسعه اقتصادی برای خیلی از کشورها تبدیل شده از این رو درکشورهایی مثل ایران خودمان برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای برای ایجاد یک سازه مهندسی به نام سد انجام شده و می‌شود.
سد کهیر در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری غرب چابهار و ۱۶۰ کیلومتری جنوب نیکشهر و ۸۰ کیلومتری کنارک قرار دارد.