این تالاب از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون سابوری و هامون هیرمند تشکیل شده و در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و تالاب بین‌المللی و مشترک هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند.
وسعت تالاب هامون در زمان پرآبی پنج هزار و ۶۶۰ کیلومترمربع است که از این سطح سه هزار و ۸۲۰ کیلومترمربع متعلق به ایران و بقیه متعلق به افغانستان است.
دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد.
بیشتر بخوانید:
تالاب هامون در چهارمین کنگره جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره که روزهای پایانی سال ۹۴ در لیما پایتخت پرو برگزار شد، از سوی سازمان یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره ثبت شد و بدین ترتیب تعداد ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران به ۱۲ مورد افزایش یافت.
در ادبیات و اساطیر ایران باستان دریاچه هامون به همراه رودخانه هلمند (هیرمند) در یک جایگاه خاص به ویژه در آخر زمانشناسی زردشتی قرار دارد.
تالاب بین المللی هامون در زمان پرآبی یکی از تالاب های مهم دنیا و بزرگترین دریاچه آب شیرین در سراسر فلات ایران محسوب می شود.
بارندگی های خوب در حوضه آبریز هیرمند و هامون سبب جاری شدن سیلاب در رودخانه هیرمند تنها شاهرگ حیاتی سیستان و آبگیری بخش هایی از تالاب شد که این امر خوشحالی صیادان و کشاورزان و دامداران را در پی داشت.
پس از چندین سال خشکسالی این روزها با ورود مجدد آب و تمهیدات انجام شده از سوی دستگاه‌های دست اندرکار، دوستداران محیط زیست و همکاری مردم محلی و نیز اقدامات فنی اداره محیط زیست که منجر به ماندگاری بیشتر آب شده است شاهد تخم‌گذاری و تولید مثل بسیاری از گونه‌های پرنده در بخش‌های مختلف این تالاب هستیم.
اهمیت پرندگان پناهگاه حیات وحش هامون از بعد ملی و بین المللی قابل توجه است این منطقه همچنین تنوع گیاهی فراوانی دارد که از نمونه های آن می توان به گیاهان دم اسبیان اشاره کرد.
وحید پورمردان مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان اظهار داشت: آوای پرندگان بومی در تالاب هامون با توجه به ورود سیلاب ها و روان آبهای منطقه پرندگان مهاجر را نیز به منطقه کشانده و این به معنای نتیجه بخش بودن برنامه های احیای تالاب هامون است.
وی گفت: برخی از این گونه ها به صورت مهاجر عبوری و برخی برای گذراندن فصل تولید مثل به تالاب هامون مهاجرت می کنند که این امر موجب ایجاد تنوع زیستی و چشم اندازی متفاوت در این پهنه اکولوژی می شود.
وی افزود: مشاهده پرندگان، لانه ها و تخم گذاری آنها در تالاب هامون نوید بخش حیات مجدد گونه های جانوری در این تالاب است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان ادامه داد: گونه هایی مانند پرستوی دریایی، چوب پا، چنگر معمولی، چنگر نوک سرخ، حواصیل، کاکائی، بوتیمار و فلامینگو در هامون هیرمند و در بخش هایی از هامون سابوری از جمله جلوه های زیبا و چشم نواز این روزهای تالاب است.
پورمردان تصریح کرد: مطالعات، عملیات ها و پروژه های بسیاری به منظور انتقال بیشتر آب به بستر و کانون های گرد و غبار تالاب هامون صورت گرفته که نتیجه آن را امروز با بازگشت پرندگان و شروع فصل تخم گذاری آنها می بینیم که این مساله بعد از لطف و کرم خداوند، نشانگر نتیجه بخش بودن زحمات ماه های گذشته و به ثمر رسیدن احیای تدریجی تالاب هامون بر مبنای مطالعات و تصمیمات موثر و کاربردی در کنار همدلی، همراهی و همسویی دستگاه های متولی دیگر مانند مجموعه استانداری، شرکت آب منطقه ای و سایر دستگاه های دست اندرکار تالاب هامون و رودخانه هیرمند است.