هاتف سیستان و بلوچستان، آزادی بیان، عقیده و اندیشه از اصلی ترین مولفه های حقوق بشر در جوامع به شمار می روند. در طول تاریخ نیز بسیاری از اعتراض، نقد و درگیری های میان افراد با ساختار و نظام های حکومتی با هدف رسیدن به آزادی فکر و اندیشه صورت گرفته است.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز با آگاهی از کارکردهای آزادی اندیشه و بیان در توسعه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه و همچنین رشد فردی و جمعی این مقوله را به رسمیت شناخته است و در اصولی چون اصل دوم، سوم، هشتم، نهم، بیست و چهارم و یکصد و هفتاد و پنجم به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به آن اشاره کرده است.
به طور حتم افراد در جوامعی که احساس آزادی در آن جریان داشته باشند از سلامت روان و امنیت فکری بیشتری برخوردار خواهند بود. اندیشه های آزاد، از جامعه ای راکد و خموده جامعه ای پویا و سیال خواهد می سازد که در هر لحظه ای به سوی آگاهی، پیشرفت و توسعه حرکت می کند. در این میان اما آزادی بیان در شرایطی محقق می شود که امنیت و عدالت موجود در جوامع را به مخاطره نیاندازد.
** آزادی فکر و بیان؛ ویژگی جوامع مردم سالار **
پذیرفتن اندیشه و خواست مردم در چارچوب قوانین و احکام دینی از ویژگی های جوامعی است که بر پایه مردم سالاری دینی شکل گرفته اند. رای و نظر مردم در این گونه جوامع و در بزنگاه هایی چون انتخابات بسیار تعیین کننده است.
در این زمینه پوربابایی گفت: یکی از ویژگی های حکومت های جمهوری خواه یا حکومت هایی که بر مبنای دموکراسی یا مردم سالاری تاسیس می شوند؛ آزادی فکر، اندیشه و تبادل افکار است و در مکاتب سیاسی نیز هر اندیشه، فکر و عقیده ای قابل احترام تلقی می شود.
به گفته وی، در شرایط کنونی ما در کنار مباحث سیاسی دارای تفکرات دینی هستیم که به علم، عقیده، فکر، نوشته و پندار توجه ویژه ای داشته است. در آیات متعدد قرآن کریم خداوند به قلم، به نوشته و عقاید احترام ویژه ای گذاشته است. همانجا که قرآن کریم می فرماید: «ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ». از این رو نظام های سیاسی خود را نیز بر مبنای آزادی افکار و آزادی پندار بنیاد گذاشته ایم.
** قانون اساسی ایران؛ حامی آزادی بیان **
قانون اساسی ایران برای انسان به عنوان موجودی دارای اختیار و انتخاب، حقوقی را قائل شده که به وی امکان آزاد اندیشیدن را داده است.
پوربابایی در ادامه به قوانین موجود در این باره اشاره کرد و گفت: تدوین قوانین مدون جمهوری اسلامی به عنوان قانون مادر، یکی از ویژگی های بنیادی انقلاب اسلامی ایران است که اشاره به اندیشه و آزادی بیان در مقدمه آن، آینه تمام نمایی از مردم سالاری به شمار می رود.
وی ادامه داد: بنابر اصل 24 قانون اساسی که به عنوان اصل آزادی بیان تدوین و بخشی از حقوق ملت نیز شمرده می شود؛ نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزاد گذاشته شده اند. در این اصل به صراحت آورده شده که آزادی بیان در همه نشریات وجود دارد مشروط بر اینکه دو عنصر را زیر پا نگذارد؛ یکی اینکه به مبنای اسلام خللی وارد نسازد و دیگری اینکه حقوق عمومی در اثر این آزادی بیان تضییع نشود.
پوربابایی تاکید کرد: حتی در اصل 23 قانون اساسی نیز در تکمیل آزادی بیان، تفتیش هر عقیده ای ممنوع اعلام شده و هیچکس را به صراحت نمی توان به دلیل داشتن عقیده خاص مورد مواخذه و تعرض قرار داد. این دو اصل به عنوان مهمترین اصول قانون اساسی به شمار می روند که مستقیم به آزادی بیان اشاره کرده اند.
این در حالی است که در بیانات مقامات حکومتی و دینی نیز به صراحت در خبرها و اقوال مختلف آزادی بیان را مشاهده می کنیم. از مقام معظم رهبری تا ریاست جمهوری یا حتی مطبوعات بسیاری از مسائل چه به شیوه انتقادی و چه به شیوه اعتراضی مطرح می شود که مورد موافقت جامعه نیز قرار می گیرد.
** مصلحت های برای آزادی قلم **
پوربابایی در ادامه عنوان کرد؛ حقوقدانان در زمینه آزادی اندیشه به ویژه در مطبوعات، استثنائاتی را پیش بینی کرده اند که در همه جای دنیا وجود دارد. برای نمونه آیا می توان پذیرفت زمانی که کشوری در جنگ قرار دارد، مطبوعات آن کشور هر مطلبی را بدون توجه به بار امنیتی آن منتشر کنند؟ یا اینکه آیا نشریه ای که متعلق به کودکان است می تواند هر مطلبی بدون توجه به اقتضای سن کودکان، به چاپ برساند؟
به گفته وی، آزادی بیان در زمان جنگ و شرایط ویژه در مضیقه قرار خواهد کرد. در این شرایط باید مصلحت را در کنار آزادی بیان لحاظ کرد.
در قانون مطبوعات ایران نیز آزادی بیان وجود دارد مگر اینکه شورای امنیت بر اساس مصوبه ای مستند و مستدل ذکر مطلبی را خلاف امنیت عمومی در نظر گیرد که در آنجا مطبوعات و رسانه ها ملزم به تبعیت از مصوبه شورای امنیت آن هم در راستای اصل 24 قانون اساسی که ممکن است مورد تعرض حقوق عمومی واقع بشود، خواهند بود. در این هنگام مصوبه شورای امنیت نیز نباید به گونه ای باشد که مطبوعات را از اصل بیاندازد. بنابراین، به طور کلی اصل آزادی بیان، اصلی پذیرفته شده در قوانین اساسی ایران و حتی قوانین عادی است.
/هوشنگ پوربابایی حقوقدان